Blog Post

Τιµητική εκδήλωση-Έκθεση Αρχιτεκτονικής  ∆ηµήτρης Μωρέτης, Αλεξάνδρα Μωρέτη,  από 2 έως 20 Οκτ. 2002 στο Κέντρο Εικαστικών Τεχνών Γ. Καρύδης, στον ∆ήµο Φιλοθέης.

H Έκθεση Αρχιτεκτονικής ∆ηµήτρης Μωρέτης, Αλεξάνδρα Μωρέτη για το έργο των δύο αρχιτεκτόνων της γενιάς του ’30,  τον Οκτώβρη του 2002, περιλαµβάνει µόνο ένα µικρό τµήµα της δουλειάς τους, αλλά πολύ σηµαντικό και άγνωστο στους πολλούς. Πλούσιο και ποικίλο, παρουσιάζει τον αγώνα τους για την παρουσία του ελληνικού πνεύµατος σ’ όλες τις µεγαλουπόλεις του κόσµου, μέσω των Ελληνικών Περιπτέρων του Ε.Ο.Τ.,  αγώνας που στηρίχτηκε στις στέρεες βάσεις της µελέτης του ελληνικού πολιτισµού.

Η έκθεση περιλαµβάνει αρχιτεκτονικά σχέδια αποτυπώσεων από αρχοντικά σπίτια της Μακεδονίας στη Σιάτιστα, στη Καστοριά, Βέροια κλπ. όπως επίσης και λαικές ζωγραφιές που έγιναν επί τόπου κυρίως από στις ξύλινες κατασκευές των  ίδιων αρχοντικών.

Πηγαίνοντας στα εγκαίνια της έκθεσης αισθάνθηκα ότι µπήκα µέσα σ έναν τεράστιο πίνακα. Ότι άνοιξε µπροστά µου ένα µεγάλο παράθυρο µε λαικές ζωγραφιές. Απίστευτα χρώµατα αποτυπωµένα που κινούνται ανάµεσα στο άσπρο,  την ώχρα, το κυπαρισσί, το λουλακί ή το κόκκινο δίνουν σχήµατα δροσερά που πηγάζουν από τη δροσερή πηγή της ψυχής. Ένα ντοκουµέντο απίστευτων χρωµάτων και φωτός είναι αυτή η έκθεση για τα µάτια των ελλήνων αρχιτεκτόνων.

Έγχρωµοι ζωγραφιστοί «Ρόδακες», από τα ζωγραφιστά ταβάνια των σπιτιών της Καστοριάς, έγχρωµα σχέδια των ξυλοκατασκευών ενός ενιαίου ανοίγµατος Εσωτερικών Θυρών στο αρχοντικό της Σιάτιστας ή Άνοψη οροφών, σχεδιασµένα  από την Αλεξάνδρα Μωρέτη.Ολόκληρες Τοιχογραφίες και τζάκια,  σε σχέδια  ∆ηµήτρη Μωρέτη.

Λαικές ζωγραφιές στα Αρχοντικά σπίτια από λαικούς τεχνίτες, καλλιτέχνες που σήµερα πια έχουν εκλείψει, αφού και τα σπίτια αυτά έχουν εκλείψει. Αποτυπωµένες µε ακρίβεια υπό κλίµακα, παραµένουν σήµερα ένα σηµαντικό ιστορικό ντοκουµέντο του πολιτισµού µας.

Οι λαικές ζωγραφιές έχουν άµεση σχέση µε την αφαίρεση  και η εµπειρία  τους καθίσταται µαγική, σχεδόν εξω-πραγµατική,στο δρόµο του σύγχρονου καλλιτέχνη προς την αφαίρεση. Ο VASSILY KANDINSKY, ζωγράφος και αργότερα καθηγητής του Bauhaus, είχε δηµοσιεύσει στις «Ανασκοπήσεις»  του – µε την ευκαιρία  της περίφηµης έκθεσης του αφηρηµένου εξπρεσσιονισµού «Γαλάζιος Καβαλάρης»– ένα κείµενο, εκφράζοντας τον θαυµασµό του για τις λαικές, ξύλινες, ρωσικές ζωγραφιές:

«σ’ αυτά τα θαυµάσια σπίτια, ένοιωσα κάτι που ποτέ δεν ξανάδα από τότε… Με δίδαξαν να κινούµαι µέσα στην εικόνα, να ζω µέσα στην εικόνα» γράφει ο V.Kandinsky το 1913 στο περιοδικό “Der Sturm”.

«Ευτυχώς που τα προλάβαµε τότε!», µου εξήγησε η κα Αλεξάνδρα Μωρέττη «… ήταν  το 1936, πριν τον πόλεµο».

Τους έστειλε στη Μακεδονία – µια συντροφιά από απόφοιτους του ΕΜΠ – ο καθηγητής τους Πικιώνης, µέσω του Συλλόγου της Ελληνικής Λαικής Τέχνης. Με εισήγηση του Φίλιππου ∆ραγούµη και πρόεδρο του συλλόγου τότε τη Ναταλία Παύλου Μελά  εστάλησαν για τη µελέτη της λαικής αρχιτεκτονικής µας κληρονοµιάς επιτόπου οι αρχιτέκτονες: Ο ∆ηµήτρης Μωρέτης,η Αλεξάνδρα Πασχαλίδου, ο Γιαννουλέλλης  που πήγαν πρώτοι. Αργότερα προστέθηκαν άλλοι, όπως ο ζωγράφος Ν.Εγγονόπουλος.

Σχεδιάστηκαν σπίτια του 17ου και 18ου αιώνα, παλιά αρχοντικά που παρέµειναν ανέπαφα µέχρι τον πόλεµο. Πολλά είδε να γκρεµίζονται µε µπουλντόζες, ή να ερειπώνονται -λόγω της έλλειψης κατοίκων για να τα συντηρήσουν  Ήταν ή πρώτη προσπάθεια για τη συστηµατική µελέτη του ελληνικού πολιτισμού που συνεχίστηκε µέχρι το 1940 και διεκόπη µε τον πόλεµο.

H σχέση αυτή της ελληνικής αρχιτεκτονικής και της λαικής ζωγραφικής µε την αφαίρεση πιστεύω ότι ήταν ο οδηγός τους για τα επόµενα  έργα  µοντέρνας αρχιτεκτονικής  του ζεύγους Μωρέτη.

Κοζάνη, Αρχοντικό Βούρκα. Αποτύπωση : Αλεξάνδρα-Πασχαλίδου Μωρέτη, Αρχιτέκτων.

ΤΟ ∆ΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ της έκθεσης περιλαµβάνει το συνθετικό έργο των δύο αρχιτεκτόνων. Την οργάνωση δηλαδή για τη µελέτη και την κατασκευή των Ελληνικών Περιπτέρων του Ε.Ο.Τ. σε Ευρωπαικές ή ∆ιεθνείς Εκθέσεις που λάμβαναν χώρα πολλές φορές συγχρόνως, π.χ. σε έξι πόλεις του εξωτερικού µέσα σε ένα χρόνο: Ζάγκρεµπ, Παρίσι, Μόναχο, Ν. Υόρκη, Οζάκα, Βερολίνο. Ο πλούτος και η ποικιλλία στις κατασκευές των Περιπτέρων του ζεύγους Μωρέτη ξαφνιάζει.

Είναι επίσης ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς πώς η ελληνική παρουσία στο εξωτερικό, µέσω της αρχιτεκτονικής τους,  από το 1952, αφ ενός στα Μόνιµα Περίπτερα της Ελλάδος στις Παγκόσµιες Εκθέσεις, αφ ετέρου στα Περίπτερα των Εµπορικών Εκθέσεων µικρής διάρκειας , ενώ ξεκινά από φόρµες γνωστές και µε αναφορές στην ελληνική αρχαιότητα ή τη λαική τέχνη, έχει περάσει σχετικά γρήγορα στον Μοντερνισµό,  ήδη από το 1960.

«Θέλαµε τότε να µεταφέρουµε και να προβάλλουµε τα στοιχεία του Ελληνικού πολιτισµού, αν και τα περίπτερα και οι εκθέσεις αναφέρονταν καθαρά σε εµπορικά προιόντα!» εξηγεί η αρχιτέκτων Αλεξάντρα Μωρέτη. « Όταν το 1963  πήρε  το  Νόµπελ Ποίησης ο Γιώργος Σεφέρης αναρτήσαµε βιβλία και φωτογραφιες του στην είσοδο  του περιπτέρου, παράλληλα µε την παρουσίαση ενός συγχρόνου του κροάτη νοµπελίστα ποιητή Ιβο Αντριτς, στο Περίπτερο του Ζάγκρεµπ! Είχαµε αντιδράσεις, αλλά προσπαθούσαµε….και τα καταφέρναµε! Τα κατατοπιστικά έντυπα που συνόδευαν τις εκθέσεις εικονογραφούσαν σηµαντικοί Έλληνες ζωγράφοι όπως ο Σπύρος Βασιλείου, ο Χατζηκυριάκος Γκίκας κ.α.»

Ελληνικό Τουριστικό Περίπτερο στο Ζάγκρεμπ: αρχιτέκτονες Δημήτρης και Αλεξάνδρα Μωρέτη

∆ιαρκής η πνευµατική παρουσία του ∆ηµήτρη Μωρέτη, αρχιτέκτονα και ποιητή, συντελεστή και διοργανωτή των ∆ιεθνών εκθέσεων που έφυγε τρεις µήνες πριν τα εγκαίνια της έκθεσης.

Μέσα από την ποικιλία του αρχιτεκτονικού τους έργου και τον αγώνα τους  για την παρουσία του ελληνικού πνεύµατος στο εξωτερικό βγαίνεις από την έκθεση πλούσιος και ελαφρύς. Έχοντας κρατήσει γερά µέσα σου την ελαφράδα και την στερεότητα του ελληνικού πνεύµατος. Είναι ένας πλούτος όλο ζωηράδα και ευκινησία στην κίνησή του.

Την έκθεση τονίζουν τα µικρά γλυπτά της Αλεξάνδρας  Μωρέττη, που έγιναν µετά το 1969 -δηλ. µετά την άμεση παραίτησή τους από το δηµόσιο επί Χούντας,  όπως επίσης  και τα βιβλία Ποίησης του ∆ηµήτρη Μωρέτη.

Επ’ ευκαιρία της έκθεσης κυκλοφόρησαν δύο νέα βιβλία από τις εκδόσεις ΟΠΤΙΜΑ. Το πρώτο είναι τα “Άπαντα” της ποίησης του ∆ηµ.Μωρέτη, που περιλαμβάνει τις τέσσερις ποιητικές του συλλογές και το δεύτερο είναι η έκδοση «Παραµύθια της Πόλης» της Αλεξάνδρας-Πασχαλίδου Μωρέττη, που επιµελήθηκε και διακόσµησε η ίδια την έκδοση µε λαικές ζωγραφιές και σχέδιά τους.

Η συγκινητική οµιλία της Μάρως Καρδαµίτση- Αδάµη στην εκδήλωση των εγκαινίων δήλωσε µια βαθιά φιλία ανάµεσα στο ζεύγος Μωρέττη και στην ίδια, και την  αµοιβαία αγάπη  τους για την νεοελληνική τέχνη και αρχιτεκτονική.

Η Αλεξάνδρα Μωρέτη στην είσοδο της Έκθεσης (Οκτ 2002).Φωτ. Αν. Πεπέ

Η έκθεση υλοποιήθηκε µε πρωτοβουλία της ∆ηµάρχου Φιλοθέης Ελένης Παναγιωτοπούλου και µε την αγάπη και την φροντίδα των δύο παιδιών τους , των αρχιτεκτόνων Άγγελου Μωρέτη και της Ειράννας Αηδονοπούλου. Το αρχείο τους µε τις λαικες ζωγραφιές και τις αποτυπώσεις φυλάσσεται σήµερα στο  Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Επιµέλητές Εκθεσης: Αντιόπη Πανταζή –Αρχιτέκτων
Λεωνίδας Μπαχάς-Ζωγράφος

Κείμενο και φωτογραφίες από την έκθεση : Αναστασία Πεπέ, Αρχιτέκτων Ε.Μ.Π.

Για τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ.

(Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ, τεύχος 37, Ιαν-Φεβρ 2003)