ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΙΧΗ της νότιας πλευράς της Ακρόπολης της Αθήνας έχει κτιστεί το Νέο Μουσείο Ακρόπολης, πλάι στον λόφο του Φιλοπάππου που είναι φυτεμένος και λειτουργεί σήμερα σαν ένα ενιαίο αρχαιολογικό σύνολο με την Πνύκα, τον Λόφο των Νυμφών, την Αρχαία Αγορά και την Ακρόπολη, χωρισμένοι με τον πεζόδρομο της Διονυσίου Αλεοπαγίτου που λειτουργεί ως χώρος περιπάτου, αναψυχής και ιστορικής μνήμης και βρίσκεται μέσα στην αστική περιοχή «Μακρυγιάννη». Η συνοικία είναι γεμάτη παλιά λαικά σπίτια και αρχοντικά του 19ου αιώνα ή των αρχών του 20ου , κατοικίες του μεσοπολέμου και αστικές πολυκατοικίες των τελευταίων δεκαετιών που απολαμβάνουν την φυσική ενέργεια και την ομορφιά του τοπίου. Νέες χρήσεις αναψυχής έχουν κατακλείσει την περιοχή, εξ αιτίας του τουρισμού, που όμως συνεχίζει να διατηρεί την μικρή κλίμακα της γειτονιάς κάτω από την Ακρόπολη.
Ένα συμπαγές βαυαρικό λιθόκτιστο κτίριο του 19ου αιώνα, του αρχιτέκτονα Weiler, το «Κτίριο Βάυλερ», βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το θέατρο Διονύσου και σηματοδοτεί την αστική περιοχή Μακρυγιάννη. Την οριοθετεί από τον αρχαιολογικό χώρο με τον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου.
Η ιστορική μνήμη της περιοχής μας καλεί στις μάχες των ανταρτών του ΕΛΑΣ τον Δεκέμβρη 1944 από την Πύλη του Αδριανού μέχρι τους λόφους της Ακρόπολης κυρίως στην αστική περιοχή για την κατάληψη του Κτιρίου Βάυλερ, γνωστού τότε ως «Στρατώνες Μακρυγιάννη» με συγκεντρωμένη μεγάλη δύναμη της Χωροφυλακής.(1) Όλη η περιοχή πλάι στο ρέμα κάτω από τα τείχη κρατά νωπό το αίμα που χύθηκε στις ιστορικές μάχες κατά των Τούρκων για το κάστρο της Ακρόπολης (2), αλλά και το αίμα του Οδυσσέα Ανδρούτσου που χύθηκε άδικα και βάναυσα στη φυλακή της Ακρόπολης, τον Ιούνιο του 1825, μετά την κατάληψή της από τους Έλληνες (3). Η υπεράσπιση του κάστρου από τους Έλληνες αγωνιστές στη πολιορκία του Κιουταχή, το 1826, κατέληξε στην τραγική ήττα των Ελλήνων στον Ανάλατο, τον Μάρτη του 1827, με την υποταγή της Αττικής και της απελευθερωμένης Στερεάς Ελλάδας στην Τουρκία και τελικά στην Αγγλία και τις Μεγάλες Δυνάμεις (4).
***
ΤΟ ΝΕΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ υλοποιήθηκε το 2009 (5), αφού οι συνεχείς προσφυγές του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων στο Σ.τ.Ε. ακύρωναν τους προηγούμενους διαγωνισμούς.(6) Είναι στημένο πάνω σε σημαντικά ευρήματα μιας αρχαιολογικής ανασκαφής που ξεκίνησε το 1997 και συνεχίστηκε ως το 2005. Έφερε στο φως μια πυκνοκατοικημένη περιοχή με κτίσματα αρχαίων οικιών, εργαστηρίων και λουτρών στην Ν.Α. πλευρά της Ακρόπολης που διατηρούνται κυρίως από τους κλασσικούς χρόνους (5ος αι. π.Χ.) μέχρι τον 12ο αι. μ.Χ. (7).
Αυτό σημαίνει πως το Νέο Μουσείο Ακρόπολης έχει κτιστεί μέσα σε ένα πολιτισμικό τοπίο (Lanscape cultural) που έχει κατοικηθεί αλλεπάλληλες εποχές και που αγνοούμε την αξία του (8). Ο ισχυρός όγκος του μουσείου κάτω από τον Ιερό Βράχο, όγκος που καταστρέφει το τοπίο, αλλοιώνει την μικρή κλίμακα γειτονιάς της αστικής περιοχής, υποβαθμίζει την ανασκαφή και υποσκελίζει το διατηρητέο κτίριο Βάυλερ, κάνει το Νέο Μουσείο να μην εντάσσεται στο συγκεκριμένο Αττικό τοπίο, να παραβιάζει την ενότητα του αρχαιολογικού χώρου και να λειτουργεί ανταγωνιστικά με τον Ιερό Βράχο(9).
Η ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ γίνεται από τον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Η τεράστια ανασκαφή απέκλεισε την δημιουργία υπόγειων χώρων στάθμευσης αυτοκινήτων. Ο επισκέπτης εισέρχεται στο ισόγειο έχοντας αντίληψη ενότητας κτιρίου και ανασκαφής, αλλά μέσα από ένα δάσος υπερμεγέθους διατομής υποστυλωμάτων που διατρυπούν στη βάση τους τον ορίζοντα της ανασκαφής(10). Η κατασκευή δεν δικαιολογεί στατικά την δομή τόσο πυκνών υποστυλωμάτων που συνεχίζονται στο εσωτερικό του μουσείου μειώνοντας την αισθητική των αγαλμάτων.
ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΟΡΟΦΟ επιβαρύνουν αισθητικά την Αίθουσα των Αρχαικών. Γεφυρώνουν ελάχιστα ανοίγματα, αν και φέρουν διάτρητη οροφή που επιτρέπει τον φυσικό φωτισμό των γλυπτών από ψηλά. Η χάρις των αγαλμάτων ανταγωνίζεται την σε τρίγωνο στοίχιση τεράστιων υποστυλωμάτων από εμφανές μπετόν, άψογα φινιρισμένο (11). Η χρήση νέων υλικών τεχνολογίας επιβάλλεται: υπερμεγέθεις μεταλλικές κατασκευές, μεγάλες επιφάνειες πανέλλων από μπετόν, τεράστιες άθραυστες επιφάνειες υαλοπετασμάτων με άπλετη θέα στον Παρθενώνα (που απογυμνωμένος από τα γλυπτά και αρχιτεκτονικά του μέλη θα στέκει στο μέλλον με …αντίγραφα υλικών τεχνολογίας), ενώ τα νότια υαλοστάσια σου απαγορεύουν να δεις έξω- από τις αλλεπάλληλες μεμβράνες σκιασμού που διαθέτουν – την… «ασχήμια της πόλης».
-Ασχήμια της πόλης; Γιατί; είναι άσχημα τα νεοκλασσικά μας; είχα ρωτήσει με σαρκασμό το 2010 έναν από τους φίλους που επισκεφτήκαμε για πρώτη φορά το μουσείο.
-Μα κοίτα! έξω βλέπεις ακαλύπτους! είχε φωνάξει, πλησιάζοντας πολύ κοντά, σε απόσταση αναπνοής τις νότιες τζαμαρίες. Ήταν Αύγουστος του 2010, όταν υπήρχαν ακόμα τα παλιά κτίρια της οδού Χατζηχρήστου.
–Έπρεπε να περιμένουμε είκοσι χρόνια, τους είχα εξηγήσει τότε, από τον Α’ Διεθνή Διαγωνισμό του 1989, για την κατασκευή του Νέου Μουσείου Ακρόπολης! Μέχρι να πεθάνουν και οι τελευταίοι γέροντες, υπερασπιστές των οικιών, να αγοραστούν από τους κληρονόμους τους και να…απαλλοτριωθούν! Όταν γκρεμιστούν όλα τα κτίρια της οδού Χατζηχρήστου, η όψη του Μουσείου θα ….ανοίξει στον δρόμο…(12)
Στο εσωτερικό της Αίθουσας των Αρχαικών, λόγω του δάσους των υποστυλωμάτων, η τοποθέτηση των γλυπτών γίνεται με στενή απόσταση μεταξύ τους, ώστε να έχουμε μόνο μερική άποψη της ελληνικής γλυπτικής.
Σκίτσα 3,4 Κόρη αρ.643
–Τόση σπατάλη χώρου και να μην μπορείς να δεις τα αγάλματα από μακρυά! μόνο από ένα μέτρο απόσταση… είχε παρατηρήσει ένας άλλος. Κοίταξέ τα! Είναι σαν να συνομιλούν μεταξύ τους!
-Οι Κόρες, τους είχα απαντήσει, είναι έργα των τελευταίων ετών της Τυραννίας των Πεισιστρατιδών,(530π.Χ. – 510 π. Χ.), είναι έργα του αγώνα κατάλυσης της Τυραννίας για την Δημοκρατία! Η Δημοκρατία στην Αθήνα που ακολούθησε την Τυραννία με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη έγινε το 508 π.Χ…. Ο αγώνας για την αληθινή τέχνη και ο αγώνας για την Δημοκρατία συμβαδίζουν!
Παρ’ όλη την συνεχή, ασφυκτική ροή των επισκεπτών σε αυτήν την Αίθουσα φαίνεται ότι τα γλυπτά έχουν αναπνεύσει με το φιλτραρισμένο φως να τα χτυπά από το νότο και από ψηλά. Είναι σαν να έχουν ξεμουδιάσει από την πολλών χρόνων αποθήκευση στο παλιό μουσείο και δείχνουν ότι αναπνέουν σαν να ζουν στο ύπαιθρο! Έχει αναδειχτεί η πλαστικότητα της αρχαικής γλυπτικής: ο όγκος και οι λεπτομέρειες των καμπύλων του αντρικού σώματος, ο κυματισμός των υφασμάτων των Κορών, το ελαφρό μειδίαμα του προσώπου τους, όλα όσα εκφράζουν την χαλαρή παρουσία στην ζωή ενός λαού που κάτω από τον Αττικό ουρανό ζούσε μέσα στο Αττικό τοπίο με την αίσθηση μιας εσωτερικής γαλήνης και δύναμης. Στοιχεία ενός πολιτισμού που εκφράστηκε με τους αγώνες του λαού για την Δημοκρατία και οφείλονταν κυρίως στο ιερό δέσιμο του λαού με τους νεκρούς και τους θεούς του. Βαριά υποδήματα από φελλό μου προδίδουν μια απίστευτη δυσκινησία των γυναικών της αρχαίας Αθήνας. Ενώ τα ολόγλυφα γυμνά κορμιά των Κούρων, των ιππέων και των αλόγων δείχνουν την άμεση επαφή του αντρικού σώματος με τα άλογα, τους ιππείς αναβάτες… Αλλά δεν υπάρχει χώρος να σκεφτείς, να ονειρευτείς ή να σχεδιάσεις, αφού η αρχιτεκτονική της αποδόμησης του Νέου Μουσείου σε αναγκάζει να γυρίζεις συνεχώς, χωρίς ρυθμό.
Το κτίριο υλικών τεχνολογίας σου απορροφά μεγάλο μέρος της ενεργητικότητάς σου, αφαιρώντας σου τον σεβασμό προς τα γλυπτά που ασφυκτιούν μέσα στην πολυτελέστατη πανοπλία τους.
***
Η ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ των γλυπτών της Ακροπόλεως έγινε κατά την μεταφορά τους και ακολουθεί την ίδια τεχνολογία. Μερικά έργα έχουν συγκολληθεί πρόχειρα, ενώ σε άλλα έχουν τονιστεί τα ελλείποντα μέρη με μεταλλικό σκελετό, έτσι ώστε να χάσουν μέρος της χάρης τους που διατηρούσαν στο παλιό μουσείο.
Όπως στο πώρινο σύμπλεγμα του Αετώματος του «Ηρακλή που πολεμά τον Τρίτωνα» του παλαιότερου ναού, του «Εκατόμπεδου». Πόσο άσχημα είναι κολλημένο το κεφάλι του Ηρακλή! Ενώ στο παλιό μουσείο ήταν ανεξάρτητο έκθεμα, τώρα δείχνει πως πολεμά… κοιτώντας κατάματα τους επισκέπτες! Ο Ηρακλής σφίγγει με γιγάντια μυική δύναμη τον φιδίσιο κορμό του θαλάσσιου τέρατος σε συστροφή, σε μάχη σώμα προς σώμα! Η μυθολογία γύρω από το θέμα του Ηρακλή, εκφραστή της δύναμης του ανθρώπου της γης, είναι πολύ σημαντικό θέμα στην Αρχαική Αθήνα. Εδώ η γλυπτική του Αετώματος αναρτημένη στο ψηλότερο σημείο της αρχαίας πόλης εκφράζει μέσα από την μυθολογία ακριβώς τις δομές, τα στάδια που πάλεψε η Αθηναική Δημοκρατία να συγκροτηθεί από την αρχή με τους Νόμους του Σόλωνα.
Σκίτσο-4 Ο Ηρακλής που πολεμά τον Τρίτωνα, πώρινο σύμπλεγμα από το παλαιότερο «Εκατόμπεδο»
Ο Ηρακλής παλεύει με τον Τρίτωνα, ένα θαλάσσιο τέρας με κορμό και κεφάλι ανθρώπινο, ενώ από τη μέση και κάτω είναι φίδι χωρίς γεννητικά όργανα που η δύναμή του προέρχεται από την συστροφή της ουράς του. Ο Ηρακλής εκφραστής της δύναμης της γης, διπλώνεται σε ρυθμό στα δυο του πόδια, τα γόνατά του λυγίζουν και πιέζουν την γη. Με τους μυς των χεριών και του στήθους του σφίγγει με συστροφή το τέρας. Το πώρινο γλυπτικό σύμπλεγμα αποδίδει την ελληνική αντίληψη της σφαιρικότητας του χώρου, αναδεικνύοντας με την συστροφή του ανθρώπινου σώματος, τη δύναμη και την ενότητα της κίνησής του. Η κίνηση της συστροφής αποδίδεται με την δύναμη ανάτασης του κορμού του Ηρακλή προς τον ουρανό και την σύγχρονη πίεση των ποδιών του στη γη. Μια κίνηση μάχης που όμως είναι συμπαντική και του παρέχει πλήρη ηδονή!
Την μαγεία της ηδονής που έβλεπε κανείς στο «Κεφάλι του Ηρακλή» από τη μάχη του με τον Τρίτωνα, έχοντας πλήρη συνείδηση της δύναμης και της πνευματικότητάς του στη μάχη, έχει καταστρέψει ο νέος τρόπος συγκόλλησης του κεφαλιού του Ηρακλή σήμερα. Ο χώρος μπροστά στη σύνθεση είναι τόσο μικρός που τα πώρινα μέλη μειονεκτούν ως προς την οπτική τους.
Στην άλλη άκρη του ίδιου Αετώματος φαίνονται οι θεατές της μάχης, οι τρεις «ομοούσιοι και αδιαίρετοι» Τρίτωνες με σφιχτά πλεγμένη την φιδίσια ουρά μεταξύ τους που παρακολουθούν την μάχη και γελούν! Ο καθένας φέρει στο χέρι ένα από τα τρία συμβολικά στοιχεία, το νερό, την φωτιά και για τον αέρα ένα πουλί. Λείπει το στοιχείο της γης που συμβολικά εκφράζει ο Ηρακλής.
Σκίτσο 5- Οι τρεις «ομοούσιοι και αδιαίρετοι Τρίτωνες» που παρακολουθούν την μάχη και γελούν, από το «Εκατόμπεδο» της Ακροπόλεως
Τα δύο πώρινα συμπλέγματα χρονολογούνται από το 570 π.Χ. όταν ιστορικά στην Αθήνα έχουν μπει οι βάσεις της προσωπικής ελευθερίας με τους γραπτούς, αναρτημένους δημόσια, Νόμους του Σόλωνα. Με τον σημαντικότερο νόμο τη «σεισάχθεια» ο Σόλωνας απαγόρευε την υποδούλωση των φτωχών καλλιεργητών -και της οικογενείας των- στην αριστοκρατική τάξη των ευγενών, λόγω της μη δυνατότητάς τους αποπληρωμής των χρεών τους. Η πάλη του Ηρακλή εκφράζει την πάλη της τάξης των καλλιεργητών της γης, των ακτημόνων, των ανθρώπων χωρίς όπλα, ενάντια στους ευγενείς κτηματίες της Αθήνας που υπερίσχυσαν μετά την κληρονομική βασιλεία.
Μετά την επί τριάντα τρία χρόνια εφαρμογή των Νόμων του Σόλωνα στην Αθήνα (594π.Χ.-561 π. Χ.), ακολούθησε η επί πενήντα χρόνια Τυραννία του Πεισίστρατου και των γιων του «Πεισιστρατίδων» (561π.Χ -510 π.Χ.). Μετά την κατάλυση της τυραννίας ακολούθησε η Αθηναική Δημοκρατία με τις μεταρρυθμίσεις των νόμων του Σόλωνα από τον Κλεισθένη (509 π.Χ.) και με την έκφραση της γλυπτικής των κλασσικών χρόνων.
Σκίτσο-6 Το κεφάλι της θεάς Αθηνάς στην «Γιγαντομαχία» από το Ανατολικό Αέτωμα του παλαιότερου ναού της Αθηνάς Πολιάδος, έργο του γλύπτη Αντήνωρα (ή Ενδοίου)
***
ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΤΑΡΙ του πρώτου ορόφου επισκεπτόμαστε τις Καρυάτιδες. Τις αντικρίζουμε «από πίσω», απομονωμένες, χωρίς την βάση και την στέψη τους. Όχι «υπό γωνία» όπως αρμονικά έστηναν τα αρχιτεκτονικά τους μέλη οι Αθηναίοι, σε εξέλιξη της μετωπικής θέσης των ναών των ανατολικών λαών. Επειδή έτσι ακριβώς αναδεικνύεται η σφαιρικότητα του αρχιτεκτονικού χώρου και της γλυπτικής παράστασης στο σύνολό τους. Στην αρχιτεκτονική του Νέου Μουσείου οι Καρυάτιδες είναι τοποθετημένες επίσης με τον χώρο γύρω τους ασφυκτικά μικρό.
Κι εδώ ερχόμαστε να σκεφτούμε τους όρους του Β’ Πανελλήνιου Αρχιτεκτονικού διαγωνισμού (1979) που ήταν να παρουσιαστεί ολόκληρη η Πρόσταση του Ερεχθείου στο μουσείο, έτσι ώστε ο όγκος της να ζητά την υψηλότερη αίθουσα. Δυστυχώς στην τελική αρχιτεκτονική λύση …αυτή «κόντινε!»… Της αφαιρέθηκε- στους δύο διεθνείς διαγωνισμούς- η αρχιτεκτονική βάση της από μάρμαρο και η στέψη της. Οι Καρυάτιδες φαίνονται να πατάνε στο κενό και να μην φέρουν τίποτε! Πάει κι αυτή η αίσθηση του βάρους που φέρουν «στο στήθος τους» κατά τον γραπτό λόγο του ποιητή μας Γιώργου Σεφέρη. (13)
Σκίτσο-7 Η συνεχής ανάβαση προς Προπύλαια
Η συνεχής ανάβαση με τις υψηλές κλίμακες μέσα στο μουσείο προς στους ορόφους, φαινομενολογικά «η συνεχής έκταση προς τα άνω» κατά τον Cristian Norberg Schulz, έχει σαφή αναφορά στο τοπίο της Ακρόπολης. Είναι συστατικό στοιχείο του Genius Loci (πνεύμα του τόπου) της Ακρόπολης. Όμως δεν υπάρχει αξιόλογη εστίαση στο «εσωτερικό » του Μουσείου αρχιτεκτονικά (14), έτσι ώστε η συνεχής ανάβαση να σε οδηγεί…. είτε προς το εστιατόριο-bar, είτε προς την τελική στάθμη αποδόμησης των στοιχείων του Παρθενώνα… Ο διάσημος
αρχιτέκτονας Rem Koolhaas, όταν μίλησε στους Έλληνες αρχιτέκτονες στην Αθήνα για την δομή των σύγχρονων μουσείων (15) είχε χαρακτηρίσει τις νέες αξίες με την ακόλουθη φράση «Marketing, shopping, information», αξίες που εφαρμόζονται εδώ στο Νέο Μουσείο Ακρόπολης.
Σκίτσο-8 Εστία, Διώνη και Αφροδίτη, οι τρεις γυναικείες θεότητες από το Ανατολικό Αέτωμα του Παρθενώνα., Βρετανικό Μουσείο
ΣΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΤΑΘΜΗ φυλάσσεται η Κλασσική γλυπτική των Αετωμάτων του Παρθενώνα, οι Μετόπες και τα σωζόμενα τμήματα της Ζωφόρου, μαζί με τα πιστά αντίγραφα των Ελγινείων του 19ου αιώνα του Βρετανικού Μουσείου (16). Από τους σπαταλημένους χώρους marketing του δευτέρου ορόφου, μεταφερόμαστε στα φωτεινά τμήματα του τελευταίου ορόφου: Εδώ ένας νέος Παρθενώνας έχει στηθεί! Σιδερόφρακτος, με μεταλλικές κολόνες που αναπαριστούν το περιμετρικό «πτερό» και οροφή μεταλλικό δικτύωμα, απ’ όπου μπαίνει το φως, ενώ το περίγραμμα του ορόφου προεξέχει ασύμμετρα της υπόλοιπης κάτοψης! Έχει γίνει προσπάθεια απομίμησης των γενικών διαστάσεων και της διεύθυνσης του Παρθενώνα, ενώ η δομική τοποθέτηση των γλυπτικών μελών ουδεμία σχέση έχει σχέση με την αρμονική, οργανική σχέση των αυθεντικών μελών του Παρθενώνα.(17) Η τοποθέτηση των Αετωμάτων στα δύο άκρα της κάτοψης στο ύψος του ματιού, της Ζωφόρου ψηλότερα και των Μετοπών ακόμα ψηλότερα, ανάμεσα στις μεταλλικές κολόνες του «πτερού» (περιλαμβάνονται και όσες κατέβηκαν πρόσφατα), δείχνουν μια πλήρη αποδόμηση των μελών του Ναού του Παρθενώνα. Το υπερβολικό φως του τρίτου ορόφου αφαιρεί από τα γλυπτά τον όγκο τους (18).
Η είσοδος στον τελευταίο όροφο γίνεται με ένα τέχνασμα ανάμεσα από δύο ανοίγματα της Ζωφόρου μετά την αφαίρεση δύο ανάγλυφων τμημάτων της. Ο επισκέπτης νοιώθει ότι εισέρχεται μέσα στον ανάγλυφο γλυπτικό διάκοσμο. Νοιώθει να γίνεται ένα με αυτόν (!)…με τους ιππείς αναβάτες και τους θεούς της αρχαίας πομπής… Οι σιδερόφρακτες κολόνες ίσως παραπέμπουν στον Παρθενώνα, αλλά η παρομοίωση αυτή παραμένει εναργώς γελοία.
σκίτσο-9 Η Εστία, θεότητα από το Ανατολικό Αέτωμα του Παρθενώνα, Βρετανικό Μουσείο
***
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΝ του Νέου Μουσείου παραμένει: Το κτίριο ανταγωνίζεται το Αττικό τοπίο και την ελληνική γλυπτική που τώρα μέσα του ασφυκτιά, ενώ τα υλικά κατασκευής του υπερτονίζονται ως ένα σύνηθες κτίριο marketing…Αντί να ηρεμούν, ώστε η ελληνική γλυπτική να προβάλλεται ελεύθερη μέσα στο νέο Μουσείο! Γλυπτική, κτίριο και επισκέπτες αποκτούν έτσι μια ανταγωνιστική σχέση μεταξύ τους, εκφράζοντας μια ιεροσυλία προς το Αττικό τοπίο, το αρχαίο ελληνικό κάλλος και την ελευθερία του πνεύματος που αναδύεται από αυτό. Υπήρχε μια ενότητα ιερή που κρατούσε από πολύ παλιά, από την εποχή της μητριαρχίας, στους ναούς της Ακροπόλεως, όταν γλυπτική και αρχιτεκτονική ήταν αδιαχώριστες. Μα να που σήμερα- ανίερα- διαχωρίστηκαν! Και από αυτήν την διαστροφή είναι χαμένες όχι μόνο οι δυο τέχνες αλλά ολόκληρος ο αττικός πολιτισμός .
Θεοί περιστοιχίζουν την θεά Αθηνά, προστάτιδα της αρχιτεκτονικής και της γλυπτικής, της μεταλλοτεχνίας και της υφαντικής, θεάς του δημιουργικού πνεύματος. Η μυθολογία την θέλει να γεννιέται ακέραιη και οπλισμένη από την κεφαλή του Δία. Η θεά είναι η προσωποποίηση του «χαρακτήρα» του Αττικού Τοπίου που κατά τον Cristian Norberg Schulz είναι «Τοπίο Κλασσικό» (19) γιατί βασίζεται στο μέτρο, την νόηση, την ηρεμία και την πληρότητα. Την θεά Αθηνά λοιπόν αγνοεί το Νέο Μουσείο Ακρόπολης! Είναι προκλητική η ξενόφερτη σκληρή πανοπλία πίσω από όλα τα αρχαία μέλη που εμποδίζει τον επισκέπτη αλλά και τον Έλληνα να βρει τον «εαυτό του» μέσα «στο τοπίο». Γι αυτό αν και τα συνεχή υαλοστάσια του τρίτου ορόφου επιτρέπουν την θέα του ματιού προς όλες τις κατευθύνσεις μέσα από το μουσείο, εν τούτοις οι οπτικές του τοπίου που βλέπει ο επισκέπτης είναι ξένες με τον τόπο, γιατί ακριβώς το μουσείο δεν εντάσσεται στο «πνεύμα του τόπου», στο «Genius Loci» του Αττικού τοπίου, στο μέτρο, στην ηρεμία και στην πληρότητά του.
Έχει διαταραχτεί λοιπόν η ισορροπία όχι μόνο των μελών του Παρθενώνα, όπως εκτίθενται μέσα στο μουσείο , «η αρμονική και ουσιαστική ισορροπία των αρχαιοελληνικών κτιρίων» κατά τον Cristian Norberg Schulz, αλλά και η ισορροπία της σχέσης του Νέου Μουσείου με την Ακρόπολη και τον Παρθενώνα.
Στον Α’ Διεθνή Αρχιτεκτονικό διαγωνισμό (1978) σε κανέναν από τους σημαντικούς Έλληνες αρχιτέκτονες που συμμετείχαν δεν απονεμήθηκε το Α’ βραβείο, αν και πρότειναν λύσεις λιτές, με συνοχή, ενταγμένες στο ελληνικό τοπίο με υπόστεγα και αίθρια (20). Βέβαια υλοποιημένες όχι στην αστική περιοχή Μακρυγιάννη αλλά στην «Κοίλη».
Γιατί και η θέση του οικοπέδου στους ανωτέρω διαγωνισμούς δεν ορίστηκε από τον αγωνοθέτη, αλλά δόθηκαν στους μελετητές τρείς επιλογές! Αντί να προηγηθεί, όπως ζητούσε με συνεχείς παρεμβάσεις του ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων, ένας διαγωνισμός χωροθέτησης της θέσης του Νέου Μουσείου!
Τι έχουμε λοιπόν μπροστά μας;
Ένα Μουσείο φύλαξης ή ένα Μουσείο παραβίασης των Ιερών μας;
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΠΕΠΕ
Αρχιτέκτων Μηχανικός Ε.Μ.Π.
(κείμενο και αρχιτεκτονικά σκίτσα στο παλιό Μουσείο Ακρόπολης & το Βρετανικό Μουσείο )
(Δημοσιεύτηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό αρχιτεκτονικής www.greekarchitects.gr την Σεπτεμβρη 2015)
Σκίτσο-10, Το κεφαλάκι από το τέθριππο της Σελήνης, Ανατολικό Αέτωμα, Βρετανικό Μουσείο
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
(1) «Στην περίπτωση του Μακρυγιάννη οι μαχητές του ΕΛΑΣ προσπαθούσαν να αποφύγουν τα πυρά των Βρεττανών πολυβολητών που τους χτυπούσαν ανενόχλητοι από τον βράχο της Ακρόπολης, δεδομένου ότι αυτοί είχαν αυστηρή εντολή να μην απαντήσουν στα πυρά για να μην προκαλέσουν φθορές στον Παρθενώνα» Βλ. Μενέλαος Χαραλαμπίδης «ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ 1944-Η μάχη της Αθήνας» εκδ. Αλεξάνδρεια 2014
(2) Σε δύο πίνακες ζωγραφικής του Παναγιώτη Ζωγράφου που έγιναν κατά εντολή του στρατηγού Ι. Μακρυγιάννη, ιστορικούς και χαρτογραφικούς, την «Μάχη πρώτη των Αθηνών» και την «Πολιορκία των Αθηνών»1927, φαίνεται η τοπογραφία της περιοχής με τη θέση των αντίπαλων στρατευμάτων. Είναι 2 από τους 32 πίνακες των ιστορικών μαχών που έγιναν κατ’ εντολή του Ι.Μακρυγιάννη . Βλ . Παναγιώτης Ζωγράφος-Στρατηγός Μακρυγιάννης, «Πινακοθήκη του Νέου Ελληνισμού, Οι μεγάλοι Έλληνες ζωγράφοι», εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα», «Μέλισσα» 2006.
(3) Αφού έκλεισαν τον Οδυσσέα Αντρούτσο στη φυλακή της Ακρόπολης, την Κούλια, δεξιά στην είσοδο των Προπυλαίων, τον δολοφόνησαν με τα χέρια και έριξαν το πτώμα του κάτω από τον σήμερα αναστυλωμένο Ναό της Απτέρου Νίκης για να φανεί πως ήταν ατύχημα στην προσπάθειά του να δραπετεύσει. Ο τραγικός του θάνατος έγινε με επιστολή του Γκούρα, του άλλοτε πρωτοπαλλίκαρου του Οδ. Αντρούτσου που βρισκόταν στην Αράχωβα, σύμφωνη με την απόφαση του Κωλέττη και του Μαυροκορδάτου, εκφραστών των Γαλλικών και των Αγγλικών συμφερόντων αντίστοιχα στην Ελλάδα, την 5 Ιουνίου 1825. «Έπειτα από δυο, τρεις μέρες, την νύχτα της 4-5 Ιούνη, ο Μαμούρης, ο Τριανταφυλλίνας κι ο Παπακώστας πνίξανε τον Αντρούτσο μέσα στη φυλακή του. Ο μοναδικός μάρτυρας της κολασμένης τούτης πράξης, ο Κων/νος Καλατζής, ανιστόρησε γέρος πια έπειτα από χρόνια όλα τα καθέκαστα στον δικηγόρο Σπ. Φόρτη, κι αυτός το 1898 δημοσίευσε την αφήγηση στους «Καιρούς». Βλ. Δημ. Φωτιάδη «ΚΑΡΑΙΣΚΑΚΗΣ» εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος.
Επίσης στο βιβλίο του ο Άγγλος Τρελλώνυ αναφέρει την «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης» του Γκόρντον: «… δεν χωρά αμφιβολία πως πίσω από αυτά τα τραγικά γεγονότα βρισκόταν ο Μαυροκορδάτος».
Ο Τρελλώνυ, στενός φίλος με τους ποιητές Σέλλευ και Μπάυρον, ταξίδεψε με τον Μπάυρον στην επαναστατημένη Ελλάδα, γνώρισε τον Οδυσσέα Αντρούτσο και παντρεύτηκε την μικρότερη αδερφή του. Μετά την αποτυχημένη προσπάθεια ανθρώπων του φιλο-αγγλικού κόμματος να τον δολοφονήσουν την ίδια χρονική στιγμή με τον Ο. Αντρούτσο, γύρισε στην Αγγλία και έγραψε στο τέλος της ζωής του το βιβλίο των αναμνήσεών του. Βλ Έντουαρντ Τρελλώνυ: «ΜΕ ΤΟΝ ΒΥΡΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟ», εκδόσεις Θύραθεν 2010, «Records of Shelley, Byron and the Author», Λονδίνο 1878,Εdward J. Trelawny.
(4) Κάτω από τα τείχη της Ακρόπολης υπήρχε δεύτερο κάστρο, το Ριζόκαστρο, που ήταν 80μ. χαμηλότερα από τα τείχη της Ακρόπολης κι έφτανε μέχρις εκεί που έχει ανασκαφεί ο χώρος της ορχήστρας του Θεάτρου του Διονύσου. Σ’ αυτό κρατούσε άμυνα το καλοκαίρι του 1826, στην πολιορκία του Κιουταχή, ο στρατηγός Μακρυγιάννης, ενώ πάνω στην Ακρόπολη ήταν κλεισμένοι, μετά τον θάνατο του Οδυσσέα Αντρούτσου, «ο Γκούρας και οι Φιλλέλληνες με τον ταχτικόν». (βλ. Μακρυγιάννη «Απομνημονεύματα»). Αρχιστράτηγος όλων των ελληνικών δυνάμεων που συγκεντρώθηκαν να αντιμετωπίσουν τον Κιουταχή τον χειμώνα του 1827 στο Φάληρο ήταν ο Γεώργιος Καραισκάκης. Η ήττα των Ελλήνων στον Ανάλατο ακολούθησε την δολοφονία του το πρωινό πριν τη μάχη.
(5) Η κατασκευή του Μουσείου υλοποιήθηκε ως το Α’ βραβείο του Β΄ Διεθνή Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού προεπιλογής μελετητή, μεταξύ 12 αρχιτεκτονικών γραφείων που συμμετείχαν (2000-01) και τελείωσε τον Ιούλιο 2009.
Η έναρξη των εγκαινίων έγινε τον ίδιο Ιούλιο μέσω της τηλεόρασης για τους επισήμους και την επομένη άνοιξε για το κοινό. Το νέο Μουσείο Ακρόπολης συνεχίζει να κόβει εισιτήρια επισκεπτών από όλα τα μέρη του κόσμου. Όμως τα έσοδα του Μουσείου Ακρόπολης δεν πηγαίνουν στο ΤΑΠ- στο ελληνικό δημόσιο-αλλά ανήκουν στον Οργανισμό Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρόπολης Ο.Α.Ν.Μ.Α.
Τον Νοέμβρη 2010 το Νέο Μουσείο Ακρόπολης ψηφίστηκε ως το «Καλύτερο Μουσείο του Κόσμου» από την Ένωση Δημοσιογράφων της Μεγάλης Βρετανίας! Γιατί; Γιατί έκοψε τα περισσότερα εισιτήρια μέσα στην πρώτη χρονιά της λειτουργίας του! Μπράβο στους Άγγλους δημοσιογράφους που δούλεψαν τόσο καλά διαφημίζοντάς το! Σε τι άλλο, άραγε, στοχεύουν στο μέλλον εκτός από το κέρδος ώστε να το διαφημίζουν και να το επιβραβεύουν;
(6) Υπενθυμίζω πως το 1989 είχε προκηρυχτεί ο Α΄ Διεθνής Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός, στον οποίο δόθηκε το Α΄ βραβείο στους αρχιτέκτονες M. Nicoletti και L. Passarelli. Η Εφημερίδα Καθημερινή αναφέρει «Το βραβείο δεν υλοποιήθηκε, γιατί το 1993 μετά από προσφυγή του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ στο Σ.τ.Ε. ο διαγωνισμός ακυρώθηκε, άρα και η σύμβαση ανάθεσης στους μελετητές. Όμως το1996 το Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη αναθέτει με δικές του δαπάνες την προμελέτη στους ανωτέρω μελετητές….» Καθημερινή, «Ποιοι «έχτισαν» το Μουσείο Ακρόπολης»,
19.7.2009, των Θ. Πάγκαλου και Λίνας Μενδώνη.
(7) «Το Μουσείο και η Ανασκαφή», ΟΑΝΜΑ 2006, ευρήματα από τον χώρο ανέγερσης του Ν. Μουσείου Ακρόπολης. Κατάλογος της Έκθεσης.
(8) Ο αρχιτέκτονας Αριστομένης Προβελέγγιος στην ομιλία του το 1957 στην Αθήνα, στην Αίθουσα «Παρνασσός» είχε πει: «Απορούμε γιατί δεν χρησιμοποιήθηκε πολεοδομικά η οδηγός μορφή του αρχαίου χώρου, για να δώσει (στην Αθήνα), όπως σ’ όλες τις πόλεις του κόσμου που έχουν και την ελάχιστη ευκαιρία, την συνέχεια παρόντος και ιστορίας, δηλαδή Ζωή.» Βλ. Αριστομένη Προβελέγγιου «ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ», Δοκίμια πολεοδομικής σκέψης, Αθήνα 1974.
(9) Για τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ ήταν απαράδεκτη η επιλογή της θέσης του Μουσείου στη περιοχή Μακρυγιάννη. Γιατί
α) λόγω των σημαντικών ευρημάτων που βρέθηκαν στο υπέδαφος θα έπρεπε νόμιμα η θέση να είχε αποκλεισθεί.
β) λόγω της εγγύτητας του τεραστίου όγκου του (τεράστιο σε ύψος και σε κάλυψη) το Νέο Μουσείο ανταγωνίζεται τον Ιερό Βράχο.
γ) Είναι επίσης πρόβλημα η εγγύτητά του με το διατηρητέο «Κτίριο Βάυλερ» το οποίο υποβαθμίζεται περισσότερο με την κατάργηση της κοινής εισόδου τους από την οδό Μακρυγιάννη.
δ) τέλος, λόγω της καταστροφής της μικρής κλίμακας της γειτονιάς της αστικής περιοχής Μακρυγιάννη και την κατεδάφιση των υπαρχόντων κτιρίων στην περίμετρο του οικοδομικού τετραγώνου του μουσείου.
Αυτά ήταν οι σοβαρές αιτίες διαφωνίας του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων ΣΑΔΑΣ- ΠΕΑ για την κατασκευή του Νέου Μουσείου στην θέση αυτή. Οι διαμαρτυρίες και οι προσφυγές του στο Συμβούλιο της Επικρατείας, όπως επίσης και των ιδιοκτητών των κτιρίων του οικοδομικού τετραγώνου του μουσείου, ακύρωναν συνεχώς την κατασκευή του. Μέχρι που… τέλος Δεκέμβρη, παραμονή Χριστουγέννων 2003, πριν τις εκλογές του 2004 και τους Ολυμπιακούς Αγώνες- 2004, εγκρίθηκε βιαστικά και εξαιρετικά προκλητικά, η άδεια κατασκευής του με νόμο από την Βουλή (!!!).
(10) Είναι φτιαγμένα με ειδικό σύστημα αντισεισμικής προστασίας. Βλ «Η ΒΙΤΡΙΝΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ» Ενημερωτικό Δελτίο ΤΕΕ, αρ. τεύχ. 2540 της 15.6.2009.
(11) Η αρχιτέκτων Αλεξάνδρα Μωρέττη σε ηλικία 94 χρονών δημοσίευσε το τελευταίο της άρθρο στο περιοδικό «Αρχιτέκτονες» του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ με τίτλο «Μουσείο Ακρόπολης». Γράφει: «Φωνάζουν, ωρύονται αυτές οι κολόνες και σβήνουν την ψιθυριστή μουσική που εκπέμπουν τα αρχαικά αγάλματα.»
(12)Αυτή ήταν άλλη μια αντίφαση του τελευταίου Β’ Διεθνούς Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού με προεπιλογή του 2000: ενώ το κτιριολογικό πρόγραμμα δόθηκε με διατηρημένα τα παλιά λαικά και αρχοντικά του οικοδομικού τετραγώνου του μουσείου στις οδούς Μακρυγιάννη, Χατζηχρήστου, Μητσαίων και Διον. Αρεοπαγίτου, η λύση που επιλέχτηκε των αρχιτεκτόνων Bernard Tschumi και Μιχάλη Φωτιάδη τα παρουσίασε ήδη κατεδαφισμένα.
(13) Οι «Καρυάτιδες» ήταν πανέμορφες γυναίκες των «Καρυών», αρχαίας πόλης της Λακεδαίμονας με πολλές καρυδιές. Όταν η πόλη ηττήθηκε από τους Αθηναίους στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου, οι Αθηναίοι εις ανάμνηση της νίκης τους έστησαν την «Πρόσταση του Ερεχθείου». Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης στο μοναδικό μυθιστόρημά του «Έξι νύχτες στην Ακρόπολη» αναφέρει ότι φέρουν «το βάρος στο στήθος τους».
(14) Cristian Norberg Schulz, “Genius Loci-Το πνεύμα του τόπου-Για μια φαινομενολογία της Αρχιτεκτονικής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π. «Η χαρακτηριστική ιδιότητα κάθε τοπίου είναι η «έκταση» και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του ή οι χωρικές του ιδιότητες καθορίζονται από το πώς «εκτείνεται». (σελ 38 Δομή του Φυσικού Τοπίου).
(15) Ο αρχιτέκτων Rem Koolhaas μιλώντας στους Έλληνες αρχιτέκτονες στο Αίθριο του Βυζαντινού Μουσείου ανέφερε την φράση «Marketing, shopping, information» που χαρακτηρίζει την παγκόσμια λογική στην κατασκευή των σύγχρονων μουσείων.
(16) Στο Βρεττανικό Μουσείο τα ελληνικά γλυπτά των δύο αετωμάτων του Παρθενώνα έχουν δική τους Αίθουσα το καθένα με φυσικό φωτισμό από την οροφή, ενώ η Ζωφόρος με την Πομπή των Παναθηναίων εκτίθεται σε μια ενδιάμεση τρίτη Αίθουσα που ενοποιεί τις άλλες δύο. Έτσι δίνεται η δυνατότητα στον επισκέπτη να δει τα γλυπτά από κοντά και από μακριά, κάτι που προβάλει την αξία της κλασσικής γλυπτικής .
(17) Cristian Norberg Schulz, “Genius Loci”-Το πνεύμα του τόπου-Για μια φαινομενολογία της Αρχιτεκτονικής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε. Μ. Π : «οι μορφές της κλασσικής αρχιτεκτονικής δεν είναι ούτε στατικές ούτε δυναμικές, αλλά κυοφορούν «οργανική ζωή».(σελ 81, Κλασσική Αρχιτεκτονική).
(18) Γενικά η τοποθέτηση των γλυπτών στο άπλετο φιλτραρισμένο φυσικό φως ζητήθηκε από τον αγωνοθέτη κατά την προκήρυξη του διαγωνισμού και είναι θετικό στοιχείο. Αλλά το φιλτράρισμα του φωτός από όλες τις κατευθύνσεις μόνο με υαλοστάσια τεχνολογίας προκύπτει αρχιτεκτονικά ως η «εύκολη λύση». Ας θυμηθούμε ότι η Ζωφόρος ήταν προφυλαγμένη στον υπόστεγο χώρο της περιμετρικής κιονοστοιχίας του Παρθενώνα. Το φυσικό φως που μπαίνει, με μικρό οριζόντιο φεγγίτη, από ψηλά ακριβώς πάνω από την Ζωφόρο, είναι ανεπιτυχές. Αφαιρεί από το ανάγλυφο την πλαστικότητά του. Σημειώνω πως στο ελληνικό τοπίο είναι πολύ σημαντική η προστασία του νότιου-Ν.Δ. ήλιου του κτιρίου με υπόστεγα ή σκίαστρα (Παθητικά Ηλιακά Συστήματα).
(19) Cristian Norberg Schulz, “Genius Loci-Το πνεύμα του τόπου-Για μια φαινομενολογία της Αρχιτεκτονικής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π : «Στην κλασσική αρχιτεκτονική οι αρχέγονες δυνάμεις «εξανθρωπίζονται» και παρουσιάζονται ως ατομικοί συμμέτοχοι σε έναν συνολικό, περιεκτικό κόσμο. Κατά την ακμή της την κλασσική εποχή η ελληνική αρχιτεκτονική αποτελεί το αρχέτυπο της κλασσικής αρχιτεκτονικής. Σε όλη την διάρκεια της ιστορίας η αρμονική και ουσιαστική ισορροπία των αρχαιοελληνικών κτιρίων και οικισμών παραμένει πάντοτε το ιδεώδες, το οποίο παραλαμβάνεται από τους μεταγενέστερους σε νέα πολιτισμικά πλαίσια». (σελ 82, Κλασσική Αρχιτεκτονική). (20)
Πολλοί Έλληνες διακρίθηκαν στον Α΄ Διεθνή Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό (1989) ανάμεσα στις 438 διεθνείς συμμετοχές. Το Β’ βραβείο δόθηκε στο αρχιτεκτονικό γραφείο Τάσου και Δημ. Μπίρη, σε συνεργασία με τους αρχιτέκτονες Πάνο Κόκκορη και Ελένη Αμερικάνου. Ειδική μνεία δόθηκε στο γραφείο της Παν. Δαβλάντη και Chi Wing Lo. Έπαινοι δόθηκαν στα αρχιτεκτονικά γραφεία των Σουζάνας και Δημήτρη Αντωνακάκη, Αντ.Κουναλάκη, στο γραφείο του Κυριάκου Κρόκου και στο γραφείο του Δημ. Μανίκα, ενώ δόθηκαν επίσης έπαινοι πρώτης φάσης σε αρκετά ελληνικά γραφεία. Πλήθος αρχιτεκτόνων δούλεψαν στα αντίστοιχα γραφεία.
Μπουαίων 6 Αθήνα Ελλάδα
(+30)210-6918783
